1900-1920

Á síðari hluta 19. aldar fengu konur rýmri borgaraleg réttindi, t.d. til að sækja sér menntun, hljóta arf, kjósa og taka þátt í opinberu lífi. Undir lok aldarinnar var öflug kvennahreyfing starfandi á Íslandi sem lagði grundvöllinn að bættum aðbúnaði verkakvenna, rýmri kosningarétti og aukinni þáttöku kvenna í opinberu lífi m.a með kvennaframboðum til sveitastjórna og Alþingskosninga. Ógiftum konum í þéttbýli fjölgaði á sama tíma, atvinnuþátttaka kvenna jókst og konur öðluðust aukin réttindi og möguleika á að skáka forræði karla í krafti samtakamáttar og sterkari samfélagsstöðu. Tone Hellesund sýnir í grein sinni „Queering the Spinsters: Single Middle-Class Women in Norway, 1880–1920“ fram á að norskar piparjúnkur hafi með sjálfstæði sínu ógnað hefðbundnum skilningi á karlmennsku og kvenleika og grafið undan viðteknum kynjaviðmiðum sem hafi kallað á harkaleg viðbrögð frá samfélaginu. Því telur hún þær hafa verið „hinsegin“, óháð því hvort þær áttu í ástarsamböndum við aðrar konur eða ekki (bls. 23, 43–44). Í nýlegu greinasafni, Den kvinnliga tvåsamhetens frirum, sem fjallar um parsambönd kvenna í sænsku kvennahreyfingunni um aldamótin 1900, er auk þess rætt um kvennahreyfinguna sem rými fyrir hinsegin ástir. En hvað segja heimildir um íslenskar konur á þessum tíma?

Í íslenskum söfnum er varðveitt talsvert magn af persónulegum heimildum frá árunum 1900–1920 þar sem fólk lýsir m.a. sálarlífi sínu og tilfinningum, þó í misítarlegu máli. Slíkar heimildir eru nauðsynlegar þegar saga er rituð, ekki síst saga kvenna því oft eru fáar aðrar heimildir um líf þeirra aðgengilegar. Vissulega eru fleiri skjöl varðveitt eftir karla en konur en það er þó fyrst á þessu tímabili sem við fáum talsverða innsýn í hvernig konur upplifðu og skilgreindu eigin kynverund, einkum konur úr efri stéttum. Aðrar heimildir eru, líkt og á fyrri tímabilum, endurminningar, æviskrár, manntöl, sögurit, sagnir og handrit, sem eru yfirleitt ritaðar af körlum. Bilið milli ritunartímans og þess sem sagt er frá fer þó sífellt minnkandi þegar kemur inn á 20. öldina sem eykur áreiðanleika og máir að nokkru leyti út þann goðsagnablæ sem loðir við margar frásagnir af hinsegin konum úr eldri heimildum.