Konur í buxum

Þuríður Einarsdóttir formaður (1777–1863) var þekkt fyrir að andæfa hefðbundinni kyntjáningu kvenna og klæða sig að hætti karla. Henni er í heimildum lýst sem „frábrugðinni og einkennilegri“. Ævisöguritari hennar, Brynjúlfur Jónsson, rekur það meðal annars til þess í Sögunni af Þuríði formanni og Kambsránsmönnum (1893–1897) að hún hafi orðið að haga sér eins og karlmaður á sjónum. Í sunnudagsblaði Tímans árið 1972 er sagt frá því að Þuríður hafi til að mynda snemma byrjað að hafa með sér „haganlega til sniðið“ horn „er hún brá á réttan stað, er með þurfti, svo að hún gæti kastað af sér vatni á þann hátt, er bezt hentaði“ (bls. 340). Síðan byrjaði hún að klæðast að hætti karla til sjós. Í Tímanum segir jafnframt: „Þegar fram í sótti, fór hún einnig að ganga í karlmannsfötum og með karlmannshatt á þurru landi og sækja mannfundi þannig búin, jafnvel í lafafrakka og pípuhatt, þegar hún hafði mikið við.“ (bls. 340) Klæðaburðurinn varð til þess að einn sveitungi Þuríðar kallaði hana „tvíkynja“ en hún stefndi honum að launum fyrir illmælgi (bls. 341).

Í Sögunni af Þuríði formanni segir jafnframt frá því þegar sýslumaður notaði klæðaburð Þuríðar gegn henni í þeim tilgangi að komast að því hverjir hefðu framið rán að bænum Kambi. Hann staðhæfði að hún þyrfti leyfi til að klæða sig á skjön við kyn sitt og kvaðst veita henni slíkt leyfi „ef þú gefur mjer vísbendingu um, hverjir það muni vera, sem rænt hafa í Kambi.“ (bls. 143) Fleiri heimildir eru til um konur sem sóttu um leyfi til að klæðast fötum sem voru yfirleitt notuð af körlum, buxum meðal annars. Á vefnum Íslendingabók.is er haft eftir óskráðum heimildum að Ragnheiður Þóra Elísabet Berthelsen (f. 1884) hafi snemma á 20. öld sent Alþingi bréf til að fá heimild til að „ganga um í karlmannafötum“. Þegar henni var synjað um leyfið flutti hún til Danmerkur. Hvorki bréfið né nokkur lagabókstafur eða reglugerð hefur þó fundist sem kveður á um að konur hafi fram á 20. öld þurft leyfi til að klæðast buxum, nema helst í Biblíunni.

„Af ljósmyndum að dæma gekk hún gjarnan í jakkafötum og var með hárið stuttklippt og greitt aftur að hætti karlmanna á þessum tíma.“

Að minnsta kosti þrjár konur í Reykjavík urðu þekktar fyrir að ganga í „karlmannsfötum“ á fyrri hluta 20. aldar. Það voru þær Katrín Thoroddsen, Katrín Fjeldsted og Kristín Hagbarð.

Bergljót Ingólfsdóttir fjallar í greininni „Konur við stýrið“ frá 1980 um fyrstu konurnar sem fengu ökuréttindi á Ísland. Önnur í röðinni var Katrín Fjeldsted (1887–1968) húsamálari sem starfaði einnig sem bílstjóri um skeið á Overland-bifreið sem hún hafði keypt sér. Hún klæddist alltaf einkennisbúningi við aksturinn, að hætti karlkyns bílstjóra, en einnig má gera ráð fyrir að hún hafi klæðst buxum í starfi sínu sem málari (bls. 5).

Kristín J. Hagbarð (1877–1960) menntaðist sem „línstrokukona“ í Noregi undir lok 2. áratugar 20. aldar og gerðist í kjölfarið athafnakona í Reykjavík. Eins og kemur fram í minningargrein um hana rak hún straustofu á fyrsta áratug aldarinnar en keypti fasteign á Laugavegi 26 árið 1918 þar sem hún starfrækti matvöruverslun allt til ársins 1939. Af ljósmyndum að dæma gekk hún gjarnan í jakkafötum og var með hárið stuttklippt og greitt aftur að hætti karlmanna á þessum tíma (bls. 21).

Katrín Thoroddsen (1896–1970) lauk prófi frá læknadeild Háskóla Íslands árið 1921, hlaut framhaldsmenntun í Noregi og starfaði síðan við lækningar bæði í Kaupmannahöfn og Berlín, sem var á millistríðsárunum þekkt sem miðstöð hinsegin menningar og skemmtanalífs eins og Dagmar Herzog bendir á í ritinu Sexuality in Europe (bls. 56–61). Ef til vill komst hún í kynni við einhvern anga þessarar menningar þar. Ekkert er vitað um það með vissu þótt miklar líkur séu á að hún hafi sem læknir þekkt til Institut für Sexualwissenschaft, en þar fóru fram brautryðjendarannsóknir á kynverund og kynvitund trans fólks og samkynhneigðra eins og Robert Beachy segir frá í bók sinni Gay Berlin (bls. 160–186). Hvað sem því leið klæddist Katrín gjarnan jakkafötum, var með bindi og stutt vatnsgreitt hár að hætti karla.